«Անդունդը մի թռիչքով անցնել հնարավոր չէ, հարկավոր է կամուրջ ստեղծել»

«Իրատես de facto»-ի հյուրն է կոմպոզիտոր, երաժշտության պրոֆեսոր, ՀՀ ժողովրդական արտիստ, Երևանի պատվավոր քաղաքացի, Երևան քաղաքի ավագանու անդամ ՄԱՐՏԻՆ ՎԱՐԴԱԶԱՐՅԱՆԸ:
Այս տարի նա դարձավ 75 տարեկան, ինչի առթիվ շնորհավորում ենք ու մաղթում բեղուն ստեղծագործական կյանք և արևշատություն:

«ԿՑԱՆԿԱՆԱՅԻ, ՈՐ ԲՈԼՈՐԸ, ԱՆԿԱԽ ԵՐԱԺԻՇՏ ԼԻՆԵԼ-ՉԼԻՆԵԼՈՒՑ, ԼՍԵԻՆ ԻՐԵՆՑ ՆԵՐՍԻ ԵՐԱԺՇՏՈՒԹՅՈՒՆԸ»

-Մաեստրո, տարին հոբելյանական էր Ձեզ համար, ի թիվս մի շարք միջոցառումների, նոյեմբեր ամսին Օպերայի և բալետի ակադեմիական թատրոնի դահլիճում կայացավ հոբելյանական պաշտոնական արարողությունը` հանրապետության նշանավոր արվեստագետների, հասարակական, քաղաքական գործիչների, Ձեր արվեստի սիրահարների մասնակցությամբ: Մեզ հաջողվե՞ց համոզել, որ իսկապես սիրում ենք Ձեզ, որ Դուք երջանիկ արվեստագետ եք:
-Երջանկությունը մի կում ջուրն է, երբ դու ծարավ ես ու ջուր ես ուզում: Ինչ վերաբերում է սիրուն, ես չէի կասկածում, որ իմ հանդեպ այդ զգացմունքը կա: Բայց դահլիճում ես դեմ առա արգելքի: Ինչ-որ բան էի ուզում ասել, բայց չկարողացա: Փորձը ցույց է տալիս, որ չպիտի փորձես ավելի խելոք երևալ, քան կաս, որովհետև այդ դեպքում երևում ես ավելի հիմար: Իսկապես ինձ համար շատ ներշնչող հանգամանք էր երեկոն, ես մտածեցի, որ այն, ինչ արել եմ, իզուր չեմ արել գուցե:
-«Գուցե»-ն, այնուամենայնիվ, կա՞:
-Այո՛, կա, որովհետև կյանքը շարունակվում է: Եվ յուրաքանչյուր հանդիպման գնահատականը ինքդ քեզ տված գնահատականն է, ինքդ քեզ ճանաչելու հնարավորությունն է: Այդ երեկոն ավելի շատ ինքնահաշվետվություն էր, կողքից ինքս ինձ տեսնելու և լսելու առիթ: Սա շատ կարևոր բան է: Երբ ես որևէ ստեղծագործության վրա աշխատում եմ, այնպիսի զգացողություն եմ ունենում, որ մարդկությունը կկործանվի առանց իմ այդ ստեղծագործության: Հետո է պարզվում, որ մարդկության հեչ պետքն էլ չէ: Իսկ երբ տեսնում ես, որ այս կամ այն ստեղծագործությունդ, այնուամենայնիվ, լսում են, կատարում են, հաճելի բան է:
-Այդ երեկոյի ընթացքում հանդես եկավ Ձեր դուստրը` Աննա Վարդազարյանը: Ինձ ու նաև այլոց համար դա հայտնություն էր: Ո՞Ւր էիք «թաքցրել» նրան այսքան ժամանակ: Հայ էստրադան չունի՞ նման հզոր, դրամատիկ ձայնի կարիք:
-Ինքնաքննադատաբար մոտենալով, ինքնարգելքներ ունենալով` ճիշտ չի լինի, որ ես խոսեմ նրա արժանիքների մասին: Նրա ցանկությունն էր իմ երգերի կատարմամբ հանդես գալ այդ երեկոյին, և նա արեց այդ: Աննան ավարտել է կոնսերվատորիայի դաշնամուրային բաժինը` կարմիր դիպլոմով: Բայց ստացվեց այնպես, որ կենսական հարցեր ծագեցին, և դրանց արդյունքում նա ստացավ կյանքի կարմիր դիպլոմը: Մայրս Մոսկվայում մենակ էր մնացել իմ հայրացուի` Ավետ Գաբրիելյանի մահից հետո: ՈՒ Աննան ստիպված էր մեկնել Մոսկվա, լինել տատիկի կողքին: Նաև իմ թոռնուհուն մեծացնելու խնդիրը կար: Նա երաժշտական մարդ է, երբեմն շատ յուրովի է մեկնաբանում արդեն հայտնի մեղեդիների հարմոնիզացիան: Աղջիկս կարողանում է ինչ-որ նոր, հետաքրքիր բաներ ներմուծել այն գործերի մեջ, որոնք ես համարում եմ արդեն ավարտուն, որոշակի սահմանի հասած ստեղծագործություններ: Նա Մոսկվայում մի տասը երգ էր ձայնագրել` նոր մտածելակերպով, նոր նրբերանգներով, նոր գործիքավորմամբ: Դա հայտնություն էր ինձ համար, հաճելի հայտնություն: Ես մտածում եմ, որ արմունկներն այս դեպքում գործի դնելու, Աննային հրմշտոցով բեմ հանելու կարիք չկա: Ինչպես կստացվի, այնպես էլ կդասավորվի ամեն բան: Քանի որ խոսեցինք աղջկաս մասին, չմոռանամ նաև տղայիս` Ցոլակին, ու նրա կնոջը` Լիանային, ովքեր նույնպես երաժիշտներ են: Կինս` Իվետա Ազնաուրովան, դաշնակահարուհի է: Թոռներս նույնպես երաժշտական կրթություն ունեն: Երաժշտական ընտանիք ստացվեց: Դեռ չգիտեմ, թե ինչ ուղի կբռնեն ծոռներս, բայց անգամ ութ ամսական ծոռս ինչ-որ երաժշտական ձայներ է արձակում: Ես կցանկանայի, որ բոլորը, անկախ երաժիշտ լինել-չլինելուց, լսեին իրենց ներսի երաժշտությունը ¥այն բոլորի մեջ կա¤: Դա կօգնի ավելի ներդաշնակ լինել աշխարհի հետ:
-Ձեր դաշնամուրային կոնցերտը հնչեց Արուս Աճեմյանի մենակատարմամբ: Այդ ստեղծագործությունը կարող է զարդարել ցանկացած լուրջ երաժշտական խմբի հայտագիրը: Ինչո՞ւ է այն այդքան հազվադեպ հնչում:
-Ի սկզբանե ես մի, այսպես ասած, սխալ եմ գործել. կոնցերտի առաջին և միակ ձայնագրության մեջ ինքս եմ կատարել դաշնամուրի մենանվագը` ռադիոյի նվագախմբի հետ` Գևորգ Մուրադյանի ղեկավարությամբ: Երբ ինքդ ես նվագում, հետո անհարմար ես զգում ուրիշներին առաջարկել գործդ: Իսկ այդ երեկոյին նվագելու ցանկությունն Արուսիկինն էր: Նա ունի մի մեծ ծրագիր` կատարել հայ կոմպոզիտորների` դաշնամուրի համար գրված բոլոր կոնցերտները: Եվ ինձ համար մեծ հրճվանք էր ¥բառը, խնդրում եմ, չափազանցություն չհամարեք¤ լսել իմ կոնցերտը նրա կատարմամբ: Ի դեմս Արուսիկի` մենք ունենք մի հիանալի դաշնակահարուհի` միջազգային մակարդակի: Երևի թե դա գենետիկորեն նրան տրված շնորհ է: Ինչ վերաբերում է դաշնամուրային կոնցերտին, այն գրվել է երաժշտության մեջ խաչատրյանական դերն ու նշանակությունը ևս մեկ անգամ շեշտելու մղումով:
-Կոմպոզիտորները, որ հանրահայտ են իրենց էստրադային ստեղծագործություններով, բայց գրում են նաև սիմֆոնիկ, գործիքային երաժշտություն, միշտ դժգոհում են, որ իրենց լուրջ ստեղծագործությունները մնում են չճանաչված, չգնահատված ունկնդրի կողմից: Դուք և՞ս ունեք այս զգացողությունը:
-Ինչ-որ տեղ, այո: Կա մեկ այլ զավեշտական իրողություն. ինձ ավելի շատ ճանաչում են «Ա՜յ աման, ա՜յ աման»-ով, որ գրվել է Սունդուկյանի թատրոնում Հրաչյա Ղափլանյանի բեմադրած «Քաջ Նազարի» համար` ըստ Դերենիկ Դեմիրճյանի պիեսի: Խոսքերի հեղինակն Արամայիս Սահակյանն է: Քաջ Նազարի դերն էլ խաղում էր Խորեն Աբրահամյանը: Եվ բեմադրությունն ուներ մի հետաքրքիր նախաբան. Խորենը դուրս էր գալիս բեմ իր սովորական զգեստներով ու հարցնում, թե իր մասին ի՞նչ գիտեն մարդիկ, միայն այն, որ ինքը վախկո՞տ է: ՈՒ Արամայիսը մի սուր միտք էր արծարծել այդ նախաբանում, որն զգուշացնում էր. «Վախկոտից վախեցեք, մարդի՛կ, ես վախից ամեն ինչ կարող եմ»: Ներկայացումն ավարտվում էր Նազարի կործանումով: Ենթադրվում էր, որ պիտի լինի փոփոխություն: Մարդիկ գոչում են` կե՜ցցե նոր թագավորը: ՈՒ գալիս էր նույն Նազար-Խորենը` այլ զգեստով: Սրանում ինչ-որ ակնարկ կար: Դա այն ժամանակի` 1970-ականների համար շատ վտանգավոր էր: ՈՒ քննադատներն այդտեղ ինչ-որ անթույլատրելի բան էին գտել, առաջարկել էին ֆինալը փոխել: Երկու ներկայացումից հետո Հրաչյա Ղափլանյանը մի ավելի ուժեղ ֆինալ հորինեց. նոր թագավորին ազդարարող կանչերի ներքո բեմում առաջ էին բերում դատարկ գահը: ՈՒ մի հզոր տեսարան էլ կար բեմադրության մեջ, երբ ամբողջ բեմն ասես հարձակվում էր դահլիճի, հանդիսատեսի վրա ու բացականչում. «Արդարության հե՛րն անիծեք` հանուն արդարության»: Դա մասսայական հիպնոսի յուրօրինակ դրսևորում էր: Իհարկե, այդպիսի ներկայացումը չէր կարող երկար կյանք ունենալ: Պատվիրված քննադատությամբ այդ ծավալուն, հետաքրքիր ներկայացումը հանվեց:
-Կրկին անդրադառնանք հոբելյանական երեկոյին: Եզրափակիչ ելույթում բոլորիս հրավիրեցիք Ձեր ութսունամյակին: Ի՞նչ կցանկանայիք փոխված տեսնել առաջիկա հինգ տարում:
-Հրավիրելիս նաև ասացի, որ ցանկանում եմ բոլորին տեսնել նույն այս դահլիճում` անկախ նրանից` ես կլինե՞մ իրենց հետ, թե՞ ոչ:
-Ես, իհարկե, հիշում եմ այդ կատակը, բայց խոսենք ակնկալիքներից:
-Ես ակնկալում եմ, որ այդ հինգ տարում մեր կոմպոզիտորների ստեղծագործությունները գտնեն դեպի ունկնդիր տանող ճանապարհը: Կան հիանալի գործեր, որոնք արտասահմանում հնչել են: Ժամանակն է, որ մեզանում էլ հնչեն: Խոսքը միայն իմ գործերի մասին չէ, այլ ընդհանրապես հայ երաժշտությունը պատշաճ մակարդակով աշխարհին ու, առաջին հերթին, մեր հասարակությանը ներկայացնելու: Ինձ համար հաճելի չէ, որ մեր երիտասարդները չեն ճանաչում հայ կոմպոզիտորներին: Ի դեպ, կոմպոզիտորների միությունում գործած ավանդույթներից մեկը, որ նախատեսված է այժմ վերականգնել, հենց այդ նպատակին է միտված: Էդվարդ Միրզոյանի օրոք ու նրա անմիջական մասնակցությամբ մենք գնում էինք մարզեր ու համերգներ տալիս, հանդիպում ժողովրդի հետ: Հիմա նոր նախագահը պատրաստվում է վերականգնելու այդ ավանդույթը: Դա պետք է ոչ միայն ժողովրդին, այլև կոմպոզիտորներին. այդ կերպ նրանք կկարողանան իրենք իրենց ճանաչել, արժևորել հասարակության աչքում:
-Երբ նշվում էր Ձեր յոթանասունամյակը, կատակեցիք, թե աստիճաններով բարձրանալիս չորրորդ հարկում զգում եք, որ յոթանասուն տարեկան եք: Յոթանասունհինգում ի՞նչ է փոխվել այս իմաստով:
-Արդեն երրորդ հարկում եմ տարիքս զգում:

«ՃԻՇՏ ԿԼԻՆԻ ՆՈՐՄԱԼ ՀԱՐԱԲԵՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ ՊԱՀՊԱՆԵԼԸ` ԱՆԿԱԽ ԱՆՁՆԱԿԱՆ ՊԱՏՃԱՌՆԵՐԻՑ»

-Ի՞նչ ակնկալիքներ ունեք կոմպոզիտորների միության նորընտիր նախագահ Արամ Սաթյանից:
-Արդեն կան այն ծրագրի ուրվագծերը, որը ներկայացրել էր Արամ Սաթյանը: Շատ հետաքրքիր մտահղացումներ են: Եթե մեկ բառով ասեմ, նա նպատակ ունի աշխուժացնելու կոմպոզիտորական գործունեությունը ներսում, որը կունենա իր արձագանքը նաև դրսում: Շատ կարևոր է կոմպոզիտորների միության բաժանմունքների վերականգնման հանգամանքը: Յուրաքանչյուրս մեր արած գործի արժեքն զգում ենք` կողքինի կարծիքը լսելով: Ինչ-որ ստրուկտուրային փոփոխություններ են սպասվում, որը կվերացնի միության միանձնյա ղեկավարման տարբերակը: Հարցերը կստանան կոլեգիալ լուծումներ: Պատասխանատվությունը, իհարկե, կկրի նախագահը, բայց կատարվածի, արդյունքի համար պատասխանատու կլինեն վարչության բոլոր անդամներն ու խորհուրդը: Մեկ այլ հետաքրքիր նախաձեռնություն է իրականացվելու, կատարվելու է ծառատունկ Դիլիջանի կոմպոզիտորների տան տարածքում: Այնտեղ բավական կորուստներ են եղել վերջին տարիներին: Դրանում մեղավոր չեն, իհարկե, ո՛չ կոմպոզիտորների միությունը, ո՛չ էլ որևէ մեկն անձամբ: Բայց հիմա ունենք մի վիճակ, որը պետք է շտկել: Այնտեղ հսկայական սոճիներ կան, որոնք տնկվել, աճեցվել են մեծ խնամքով, ու դրանում մեծ է եղել Էդվարդ Միրզոյանի երախտիքը: Վարդերի ճեմուղի կար, որը պետք է վերականգնվի: Այդ ամենն օգնում է ստեղծագործողին, մթնոլորտ ապահովում ստեղծագործելու համար: ՈՒ նորընտիր նախագահը մտադիր է այդ ամենը վերականգնել:
-Դուք ինչ-որ անձնական դժգոհություն ունեիք Ռոբերտ Ամիրխանյանից, բայց, այնուամենայնիվ, երկխոսությունից հետո կարծես թե հաշտվեցիք, անգամ գրկախառնվեցիք: Իսկապես հարթվեցի՞ն հարաբերությունները:
-Որպես ստեղծագործողի` ես շատ բարձր եմ գնահատում Ռոբերտ Ամիրխանյանին: Ես նրան ճանաչում եմ երիտասարդ տարիներից, ու այն ժամանակ նա մի փոքր այլ էր: Երևի կյանքն է փոխում մարդուն: Բայց ամեն դեպքում ճիշտ կլինի նորմալ հարաբերություններ պահպանելը` անկախ անձնական պատճառներից: ՈՒ ես ուրախ եմ, որ մեր միջև առկա ինչ-որ մի տհաճություն, որպես այդպիսին, հարթվեց:

«ՔԱՂԱՔԱՊԵՏԱՐԱՆԸ ԳՈՐԾՈՒՄ Է»

-Ի՞նչը դրդեց Ձեզ դառնալ Երևանի ավագանու անդամ: Երևանը Ժնևը չէ, Վիեննան չէ, որտեղ մարդիկ ինքնաբավ են, չունեն լուրջ խնդիրներ քաղաքային իշխանությունների հետ: Երևանում առկա են բազում չլուծված, աղաղակող խնդիրներ (տրանսպորտի սակագին, ծառահատումներ, աննպատակահարմար շինություններ և այլն, և այլն), որոնց արդյունքում ձևավորվում է հասարակության դժգոհությունը քաղաքային իշխանություններից: Դուք կամա-ակամա դառնում եք այդ դժգոհությունների կրողը, դրա վկայությունը հենց տրանսպորտի գնի հետ կապված պատմությունն է: Փաստորեն, քաղաքային իշխանությունների ներկայացուցիչները և հասարակությունն անխուսափելիորեն հայտնվում են հակադիր բարիկադներում: Լինելով շատ սիրված մարդ և արվեստագետ` ինչո՞ւ ստանձնեցիք այդ առաքելությունը:
-Երբ ինձ առաջարկեցին դառնալ Երևանի ավագանու անդամ, ես սկզբում մտածեցի, որ դա իմ գործը չէ: Բայց մի փոքր ինքս իմ մեջ հարցը վերլուծելուց հետո եկա այն եզրակացությանը, որ այդ առաջարկն ընդունելով` գուցե թե ես կունենամ հնարավորություն նպաստելու, որ Երևանը դառնա այնպիսին, ինչպիսին կցանկանայի այն տեսնել: Ես մտածեցի, որ կունենամ ամբիոն` հնչեցնելու իմ առաջարկությունները, բարձրաձայնելու իմ կարծիքը` հօգուտ Երևանի: Ես ցանկացել եմ օգտակար լինել: ՈՒ մի քանի առիթներ եղել են, որոնք ինձ թույլ են տալիս ասելու, որ Երևանի քաղաքապետարանն առողջ օրգանիզմ է: Շատ արագ է անդրադառնում առաջադրված խնդիրներին, հարցումներին, և դա ինձ ուրախացնում է: Եղել են դեպքեր, որ մարդիկ ուղղակի չեն իմացել, թե որտեղ դիմեն իրենց հուզող հարցերով: ՈՒ քաղաքապետարանին դիմելով` ստացել են արագ արձագանք: Եթե անգամ դիմումին տրվող արձագանքը բացասական է, բայց տրվում է նաև բացատրություն, թե ինչու է բացասական, արդեն արդյունք է: Ես չեմ թվարկի կոնկրետ օրինակներ, միայն կասեմ, որ քաղաքապետարանի ողջ աշխատակազմն իր վրա կրում է մեծ պատասխանատվություն, և այն ամենը, ինչ արվում ու ասվում է նրանց կողմից, հանուն Երևանի է, ոչ թե ընդդեմ ինչ-որ մեկի կամ ինչ-որ բանի: Սա ճանապարհի սկիզբ է: Եվ անդունդը մի թռիչքով անցնել հնարավոր չէ: Հարկավոր է կամուրջ ստեղծել: Ինձ համար շատ հաճելի է նկատել այն մանրուքները, որոնք բարելավում են Երևանի կյանքը: Մշակութային դաշտում նույնպես արվում են կարևոր աշխատանքներ: Գագիկ Բեգլարյանի քաղաքապետության օրոք երաժշտական դպրոցներին նվիրվեցին գործիքներ, ստեղծվեցին խորհրդակցական խմբեր, որոնք այցելում են դպրոցներ, օգնում դպրոցների աշխատանքին, հրատարակչական մեծ աշխատանք է ծավալվում: Մի խոսքով` քաղաքապետարանը գործում է:

Զրույցը վարեց
Կարինե ՌԱՖԱՅԵԼՅԱՆԸ

Հեղինակի նյութեր

• Անհամբեր ու սիրով եմ սպասում իր հերթական գրին, ես էդ գրի մշտամնա ընթերցողն եմ
• Դերենիկ Դեմիրճյանի ժառանգության արժևորումը՝ ժամանակակից գիտական խոսքով
• Երախտագիտություն՝ կինոլեզվով
• Դերենիկ Դեմիրճյան-145
• «Այս մար­դիկ չեն սի­րում մեր ժո­ղովր­դին, պատ­րաստ չեն նրա հոգ­սը կրե­լու՝ ա­ռանց պարգևավ­ճա­րի»
• «Պե­տու­թ­յու­նը կորց­րել է իր դեմ­քը, և ե­թե մենք թույլ տանք, որ այս ճգնա­ժամն ա­վե­լի խո­րա­նա, ուղ­ղա­կի կկոր­ծան­վենք»
• «Կա այս­պի­սի մի կար­ծիք՝ հարկ է ստեղ­ծել Հա­յաս­տան ամ­րոց-պե­տու­թ­յուն»
• «Մի բան հս­տակ է՝ այս իշ­խա­նու­թ­յուն­նե­րը պետք է ան­հա­պաղ հե­ռա­նան»
• «Ե­թե մեր մշա­կույ­թը լի­ներ բարձր մա­կար­դա­կի վրա, մենք այ­սօր­վա ող­բեր­գու­թ­յու­նը չէինք ու­նե­նա»
• «Մեր թշ­նա­մու գոր­ծած ո­ճիր­նե­րից ու հան­ցա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րից ոչ մե­կը թույ­լատր­ված չէր ո­րևէ օ­րեն­քով»
• «Ի սկզ­բա­նե մտա­ծել են ար­նա­քամ ա­նել ժո­ղովր­դին, բե­րել-հասց­նել մի վի­ճա­կի, որ հե­տո ա­սեն՝ դե՜, չդի­մա­ցանք, ու ստո­րագ­րեն այս փաս­տա­թուղ­թը»
• «Վեր­ջին տեխ­նո­լո­գիա­նե­րով զին­ված հա­րուստ, ան­պարտ բա­նակ, սե­փա­կա­նին զու­գա­հեռ՝ պե­տա­կան հզոր ար­դ­յու­նա­բե­րութ­յուն պի­տի ստեղ­ծենք»
• «Ե­թե հի­մա ենք գնում փոխ­զիջ­ման, դրա տակ ի՞նչ է են­թադր­վում. ինք­նաոչն­չա­ցո­ւ՞մ, ինք­նաս­պա­նու­թ­յո­ւ՞ն»
• «Աստ­ված մեզ հետ է և մեր ար­դար գոր­ծին զո­րա­վիգ»
• «Պար­տադր­ված պա­տե­րազ­մը, ի­հար­կե, ծանր բան է, բայց մենք պատ­րաստ էինք դրան»
• «Հա­նուն ազ­գի, հա­նուն հայ­րե­նի­քի զոհ­ված­նե­րի հե­րո­սու­թ­յու­նը չա­փա­նիշ­նե­րի փո­փո­խու­թ­յան են­թա­կա չէ»
• «Ինչ­պես Հի­սու­սը, այդ­պես էլ Նա­րե­կա­ցին Աստ­ծուց նե­րո­ղու­թ­յուն է խնդ­րում բո­լո­րիս մեղ­քե­րի հա­մար»
• «Մենք աշ­խար­հի մեջ ենք, ու աշ­խարհն է մեր մեջ. պար­զա­պես, որ­պես գաղտ­նի զենք, ու­նենք Ո­գին, որ մեզ պա­հել ու պա­հե­լու է»
• «Մենք Աս­տու­ծոյ փառք կու տանք, որ հայ­րե­նի­քը կը մնայ հայ­րե­նիք եւ մեր մնա­յուն հաս­ցէն»
• «Կար­դում էի այն ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րի ցան­կը, որ պատ­րաստ­վում են հա­նե­լու դպ­րո­ցա­կան դա­սագր­քե­րից, ու սար­սա­փում էի»

Մեկնաբանություններ